कुणाला कशावरून काय आठवेल आणि काय लक्षात राहील हे सांगता येत नाही. किल्लारीचा भूकंप तीस सप्टेंबर ९३ ला झाला हे लक्षात राहण्याचं माझं कारण वेगळंच आहे. एका बँकेत ट्रेनी म्हणून लागलो होतो सहा महिन्यांकरिता. १ एप्रिल ते ३० सप्टेंबर, मोजून सहा महिने. स्टायपेंड भरभक्कम पाचशे रुपये महिना. आम्हांला भरावे लागले नाहीत शिकण्यासाठी हाच आनंद. कॉम्प्यूटर नव्हताच, सगळं म्यानूअली काम. परंपरागत लेजर्स. संचालक ओळखीचे होते. ते म्हणाले, एन्ट्रन्स पास झालास तर मला शब्दं टाकता येईल. त्यांची परिक्षा दिली. साडेचारशे मुलं होती परिक्षेला, म्हटलं आपलं काही होईलसं वाटत नाही पण दिली. माझा दुसरा नंबर आला असता तरी एकंच जागा होती हे त्यांना कारण झालं असतं. ग्रहयोग बलवत्तर असावेत. मी बोर्डावर रिझल्ट पहायला गेलो होतो वैकुठांत जातात त्याच उत्साहानी. चारशेएकोणपन्नास माझ्या नावाच्या खाली होते त्यामुळे बहुतेक नाईलाजानी त्यांना मला घ्यावं लागलं.
सहा महिने चोख काम, एकही दांडी नाही, लेट मार्क नाही, हाफ डे सुद्धा नाही, एकही चूक नाही. मी 'करंट'ला बसलो पहिल्या दिवसापासून शेवटच्या दिवसापर्यंत. माझा स्पीड बघून माझ्या सिनिअरला भवानी पेठ ब्रांचला माणसं कमी म्हणून तिकडे पाठवला पंधरा दिवसात. मी आणि मागचे ऑफिसर सोडून आजूबाजूला सगळ्या बायका. तिथे माझ्या बरोबरच जॉईन झालेली एक स्क्रोलला होती. (उसके बारेमें फिर कभी). तर सगळी बारा दणदणीत लेजर्स माझ्या उरावर टाकून सगळे निर्धास्त झाले. खातं ओव्हर झालं की लगेच व्याज काढणे, पान संपलं की व्याजाची टोटल मारणे वगैरे काम लगेच असायचं, पेंडिंग काही नाही. स्वत:च्या सबसिडीज लिहून झाल्या की 'सीसी'ला मदत करणे, 'डे बूक'चा घोळ काढणे, बंडलं मोजून देणे, फ्यासिट मशिनवर क्लिअरिंगच्या टोटल मारणे वगैरे कामं मी चकाट्या पिटत करायचो. हेतू हा की माहिती होते. रोजच्या कामवालीला पन्नास जास्ती देऊन बायका जशा पितळी भांडी, खिडक्या धुणे, जळमट काढणे, फरशी पुसणे, चादरी पिळून घेणे वगैरे जमतील तेवढी कामे उरकून घेतात तसा मी सहा महिने तिथे होतो. श्यामच्या आईनी श्यामला दुस-या मांडीवर ठेऊन मला दत्तक घेतलं असतं इतका गुणी.
आमच्या व्याजाच्या आम्ही २९ लाच ३० ची तारीख टाकून एन्ट्रीज् केलेल्या. त्या सकाळी आल्यावर चेक करून सबसिडीज लिहून मी तासात मोकळा पण झालो. काही अशुभ घडलं की वातावरण बदलतं (इंदिरा गांधी गेल्या तेंव्हाचं मला अजून आठवतं). मळभ होतंच, कुणीतरी बातमी आणली की किल्लारीला भूकंप झाला. तेवढ्यात लाईटही गेले. वेळेत काम करण्याचा आणि क्याल्क्युलेटर न वापरण्याचा आनंद त्यादिवशी मी सगळ्यात जास्ती घेतला. बँकेत अंधार. आकडे दिसेनात क्याल्क्युलेटरचे, फ्यासिट मशिन एकंच. हातानी बेरजा करण्याची सवय नाही, पब्लिक पागल नुसतं, मेणबत्त्या लावून सेव्हिंग, लोन, सीसीची व्याजं काढणं चालू झालं. मी आणि ऑफिसर मस्तं खुर्च्यात बसून गंमत बघत होतो. त्यांचा माझ्यावर जीव होता. माझा सी.आर.पण त्यांनी मला दाखवला होता. चांगला होता सगळा. 'म्यानेजर होशील तू चारेक वर्षात, ग्रिप आहे तुला' असं म्हणाले होते. सगळ्यांना आणि माझ्या त्या दोस्तीणीला बाय करून निघालो. ती पण मला भेटलेली नाही आजतागायत त्यानंतर. असो!
नंतर वर्षभर संचालकाला फोन झाले, करतो म्हणायचे नेक्स्ट मिटिंगला. शेवटी त्यांनी सांगितलं कंटाळून 'आम्ही नाही घेत कुणाला (?), असलं काही तर सांगेन'. जात आडवी आली असावी असा अंदाज होता. नंतर पुरोगामी ज्यांचा वारसा सांगतात त्या त्रयीपैकी जातपात न मानणा-या एका राजाच्या नावानी असलेल्या बँकेत एकानी जायला सांगितलं होतं इंटरव्ह्यूला. त्यांनी आधी बायोडेटा देऊन कौतुक करून ठेवलं होतं. मी रीतसर फोन करून गेलो. म्यानेजर सरळमार्गी असावा. एकतर माझी आडनावावरून जात ब- याच जणांना कळत नाही. दाढी वरून कुणी कुणी मला ईदच्या शुभेच्छासुद्धा दिल्यात, कुणाला विद्वांस हे नाव आहे असंही वाटलंय. एक जण मला यूपीचा समजून माझ्याशी कायम हिंदीत बोलायचा आणि मी मराठीत. तर तिथे एका ओळीचा इंटरव्ह्यू झाला फक्तं. अतिशय शरमून त्यांनी विचारलं, 'विद्वांस म्हणजे कोण तुम्ही?' मी सांगितलं. 'फोनवर विचारणं बरं दिसणार नाही म्हणून तुम्हांला या भेटायला म्हणालो होतो, आम्ही घेत नाही 'तुम्हांला', आमची अघोषीत पॉलिसी आहे ती, सॉरी'.
त्या सज्जन माणसाची कुचंबणा मी समजू शकतो. पाल्हाळ तसाही मला मुळातच आवडत नाही. मोजकं आणि मुद्देसूद असलं की अर्थ पटकन कळतो. मी म्हणालो तसं Truth is a shortcut, त्यांनी तोच तर शॉर्टकट वापरला.
जयंत विद्वांस
No comments:
Post a Comment